کورش بزرگ، بهباور بسیاری از اندیشمندان جهان، آغازکنندهی نخستین کوششها در گسترش شماری از ارزشهای بنیادینِ موردِ احترامِ انسانِ امروزی، همچون دادگری، مدارای مذهبی و شهریگری بوده است که با دگرگونسازیِ رابطهی قدرت در جهان باستان، که بر پایهی کشتار و نابودسازیِ مردمان و فرهنگها بود، به وضعیتِ احترام گذاشتن به آنان و باورهایشان، گام مهمی را در انسانیسازیِ سیاست برداشت. این تأثیرگذاری بر تاریخ چنان بود که همهی اندیشمندانِ پسین، از جمله شخصیتهای اسلامی، نام او را بزرگ داشتهاند؛ برای نمونه برخی از مفسران متقدم، مانند وَهببن منبّه و محمدبن صائب کَلبی و یوسفبن موسی قطان نه تنها در تفسیر سورهی کهف، بلکه در چند جای دیگر روشن کردهاند که ذوالقرنین همان کورش هخامنشی است و در دوران معاصر نیز بزرگانی چون مولانا ابوالکلام آزاد مفسر بزرگ قرآن و وزیر فرهنگ هند در زمان گاندی در «تفسیر البیان»، علامهی بزرگ شیعیان علامه طباطبایی در «تفسیر المیزان»، آیتالله ناصر مکارم شیرازی و ده تن از مفسران قرآن در «تفسیر نمونه» بر این امر صحه گذاشتهاند، و اینها جدا از تاریخنگاران قدیم و پژوهشگرانِ امروزیِ علم تاریخ هستند که همگی از این شخصیت برجسته ستایش کردهاند.
این چهرهی تابناکِ تاریخی «تنها» فردی است که جز در کتاب دینی مسلمانان در کتابهای دینی دو دین آسمانی دیگر نیز ستوده شده است. ارزشهای تاریخی و فرهنگی برجایمانده از این پادشاه، همچون یکتاپرستی، آزادمنشی، صلحدوستی، خردورزی، مردمداری، کشورداری و انساندوستی، میراث مشترک کشورهای منطقه با هر دین و زبان و از هر قوم است. منشور کورش نیز یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی است که از آن به عنوان نخستین اعلامیه حقوق بشر یاد میشود. بهگفتهی استاد عبدالمجید ارفعی ــ پژوهشگر و متخصص زبانهای باستانی و نخستین برگردانندهی منشور کورش بزرگ از زبان اصلی (بابلی نو) به فارسی ــ ”اگر کورش به بخش بزرگی از فرمان خود عمل کرده باشد، که تاریخ این گواهی را میدهد، او نمونهی آرمانی یک شهریار دادگر در طول تاریخ است“.
طرح پاسارگاد از بانو شكيلا كريمي